မုန္တိုင္းအႀကိဳ ရာသီဥတု

၂၀၀၈ မွာ ဆိုင္ကလုန္း၊ တိုင္ဖြန္း၊ ဟာရီကိန္းေတြ တစ္လံုးၿပီး တစ္လံုး တိုက္ခတ္ေနၿပီးတဲ့ေနာက္ အေမရိကန္ စီးပြားေရး မ႑ိဳင္ႀကီးျဖစ္တဲ့ ေ၀ါစထရိက ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံေရး ဘဏ္ႀကီးေတြမွာလည္း မုန္တိုင္းအသစ္ တစ္မ်ဳိး ၀င္ေရာက္ ေနပါၿပီ။

မုန္တိုင္းရဲ႕ ဗဟိုကေတာ့ မႏွစ္ ဇူလိုင္ေလာက္ကတည္းက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ Subprime ေခ်းေငြေတြက စတာပါပဲ။ ဘဏ္ေတြ ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံေရးကုမၸဏီႀကီးေတြဟာ အိမ္ရာ ၀ယ္သူေတြကို အလိုလိုက္ၿပီး ေသေသခ်ာခ်ာ မစီစစ္ဘဲ အိမ္၀ယ္ဖို႔ ေခ်းေငြေတြ ရက္ရက္ေရာေရာ ထုတ္ေပးခဲ့ၾကတယ္။ အရစ္က်ေငြေတြ ျပန္မဆပ္ႏိုင္တဲ့ အခါမွာ ပိုက္ဆံမ႐ွိဘဲ ၀ယ္ထားတဲ့သူေတြဟာ အိမ္ကို အဆံုးခံလိုက္တယ္။ ဒီေတာ့ ေငြစိုက္ထုတ္ၿပီး ၀ယ္ေပးခဲ့ရတဲ့ ဘဏ္ေတြခမ်ာ အိမ္ဂရမ္ေတြ ကိုင္ၿပီး ေငြေပၚေအာင္ ျပန္ေရာင္းဖို႔ ႀကိဳးစားရတယ္။ ဒါနဲ႔ ၀ယ္လိုအားထက္ ေရာင္းလိုအားက မ်ားလာၿပီး အိမ္ရာေစ်းေတြ ထိုးက်လာတယ္။ တက္ေစ်းနဲ႔ ၀ယ္ထားရတဲ့ အိမ္ေတြကို က်ေစ်းနဲ႔ ထိုးေရာင္းရတဲ့အခါ ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံထားတဲ့ဘဏ္ေတြ အထိနာပါေတာ့တယ္။

အေမရိကန္ရဲ႕ အိမ္ရာေစ်းကြက္မွာ ေခ်းေငြ ေဖာေဖာသီသီ ထုတ္ေပးခဲ့တဲ့ Fannie Mae နဲ႔ Freddie Mac ကုမၸဏီေတြ အေတာ္ေလး ျပဳတ္ထြက္သြားတာမွာ အေမရိကန္ Federal Reserve က လက္မတင္ေလး ၀င္ကယ္ခဲ့ရတယ္။ မတ္လမွာ ေနာက္ကုမၸဏီ တစ္ခု ထပ္ၿပီးထိတယ္။

ၿပီးခဲ့တဲ့ တနလၤာေန႔မွာ Lehman Brothers ဆုိတဲ့ အေမရိကန္မွာ စတုတၳေျမာက္အႀကီးဆံုး ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံေရးဘဏ္ႀကီး ေဒ၀ါလီခံလိုက္ရတယ္။ သူလည္း ႏွယ္ႏွယ္ရရေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ တည္ေထာင္ခဲ့တာ ၁၅၈ ႏွစ္ေက်ာ္ ႐ွိတဲ့ ဘဏ္ႀကီးတစ္ခုပဲ။ ဒါေပမယ့္ အေၾကြးေတြ ေခါင္ခိုက္ေနတယ္။ ဖတ္မိသမွ် ၆၀၀ ကေန ၈၀၀ ဘီလ်ံေလာက္ အထိ အေၾကြးတင္သြားတယ္။ ဒါကိုေတာ့ Federal Reserve လည္း ၀င္မကယ္ဘဲ လက္ပိုက္ၾကည့္ေနလိုက္ရတယ္။ ၿဗိတိန္မွာ ႐ွိတဲ့ Barclays ဘဏ္က Lehman ကို ၀ယ္ဖို႔ လုပ္ေသးတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္ဆံုးမွာ Lehman ခမ်ာ ကူသူ မ႐ွိ ကယ္သူမ႐ွိဘဲ Chapter 11 အရ ေဒ၀ါလီ ခံလိုက္တယ္။ Lehman ရဲ႕ အခ်ဳိ႕ ဌာနေတြကို Barclays ဘဏ္က ခပ္ေပါေပါေစ်းနဲ႔ ရလိုက္တယ္။

အေမရိကန္မွာ ကုမၸဏီေတြ ေဒ၀ါလီခံတဲ့အခါ ဥပေဒ႐ွိတယ္။ တစ္ မ်ဳိးက Chapter 7.. ေနာက္တစ္မ်ဳိးက Chapter 11 ျဖစ္တယ္။ Chapter 7 အရ ေဒ၀ါလီခံရင္ လုပ္ငန္းေတြကို ခ်က္ခ်င္း ရပ္ဆိုင္းလို႔ ႐ွိသမွ်ကို ရသေလာက္ေစ်းနဲ႔ အကုန္ထုတ္ေရာင္းၿပီး ၿမီ႐ွင္ေတြကို အေၾကြးဆပ္ရတယ္။ ကုမၸဏီလည္း ဖ်က္သိမ္းရတယ္။ Chapter 11 အရ ေဒ၀ါလီခံတယ္ ဆိုရင္ေတာ့ လုပ္ငန္းေတြကို ခ်က္ခ်င္း ရပ္ဖို႔ မလိုဘူး။ ေရာင္းလို႔ရတာေတြကို ေသေသခ်ာခ်ာ စုစည္းၿပီး တေျဖးေျဖး ေရာင္းႏိုင္တဲ့အတြက္ ေငြပိုၿပီး ေပၚတယ္။ တခ်ဳိ႕ ကန္ထ႐ိုက္ေတြကို ေလွ်ာ္ပစ္ႏိုင္ၿပီး တခ်ဳိ႕ ကန္ထ႐ိုက္အေၾကြးေတြကိုေတာ့ ရတဲ့ ေငြနဲ႔ ျပန္ဆပ္ႏိုင္တယ္။ ေၾကြးၿမီေတြ အားလံုး ႐ွင္းၿပီးသြားၿပီ ဆိုရင္ ကုမၸဏီကို ျပန္ထူေထာင္ႏိုင္တယ္။

Lehman ေဒ၀ါလီ ခံသြားရေတာ့ သူ႔ကို တဆင့္ ေငြေခ်းထားတဲ့ ဘဏ္ေတြလည္း အေတာ္ ဒုကၡေရာက္ၾကတယ္။ ေခ်းေငြအမ်ားဆံုး ထုတ္ေခ်းထားတဲ့ ဘဏ္ေတြ ထဲမွာ ဂ်ပန္က ဘဏ္ေတြလည္း ပါတယ္။ ဘီလ်ံေပါင္းမ်ားစြာ ထုတ္ေခ်းထားတာ။ Lehman ေဒ၀ါလီ ခံရတဲ့ တခ်ိန္တည္းလိုလိုမွာပဲ အျခား ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံေရး ဘဏ္ႀကီး တစ္ခုျဖစ္တဲ့ Merrill Lynch ၿပိဳလဲ မလို ျဖစ္သြားတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူ႔ကိုေတာ့ Bank of America (BoA) က အခ်ိန္မီ ၀င္ကယ္လိုက္တယ္။ ဒီေတာ့ Merrill Lynch ရဲ႕ ရွယ္ယာေတြဟာ BoA ရဲ႕ လက္ထဲ ေရာက္သြားတယ္။ စကၤာပူ အစိုးရရဲ႕ ေငြေတြနဲ႔ ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံမႈေတြ လုပ္ေနတဲ့ GIC (Gov. Investment Corp) ဟာ တေလာကပဲ Merrill Lynch ရဲ႕ ႐ွယ္ယာေတြ ၂၀ ဘီလ်ံဖိုးေလာက္ ၀ယ္လိုက္တာ သတင္းထဲ ဖတ္လိုက္ရတယ္။ အခု Merrill Lynch ကို BoA သာ ၀င္မကယ္ဘဲ Lehman ေနာက္သာ လိုက္ရမယ္ ဆိုရင္ GIC ရဲ႕ ႐ွယ္ယာေတြ ပလံုသြားမွာပဲ။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ BoA က ၀ယ္ၿပီးတဲ့ေနာက္ေရာ ဒီ ႐ွယ္ယာ တန္ဖိုးေတြ တည္ၿငိမ္ေနမယ္လို႔ ဘယ္သူက အာမခံရဲလို႔လဲ။

အဲဒီလို ျပႆနာေတြ တစ္ခုၿပီး တစ္ခု တက္ေနတာကို ကာကြယ္ၾကဖို႔ အေမရိကန္ရဲ႕ အႀကီးဆံုး ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံေရး ဘဏ္ႀကီး ဆယ္ခုဟာ ေဒၚလာ ၇ ဘီလ်ံစီ ေငြထုတ္ၿပီး ေဒၚလာ ၇၀ ဘီလ်ံနဲ႔ အေရးေပၚ ရန္ပံုေငြ ထူေထာင္လိုက္ရတယ္။ Federal Reserve ကလည္း ေစ်းကြက္ထဲမွာ ေငြေၾကးလည္ပတ္မႈ ရပ္မသြားေစဖို႔ ဘီလ်ံရာနဲ႔ခ်ီ သြင္းၿပီး လည္ပတ္ေအာင္ လုပ္ေပးေနရတယ္။ ဒီဂယက္ဟာ အေမရိကသာ မက ဥေရာပ နဲ႔ အာ႐ွမွာပါ အေတာ္ေလး ဂယက္႐ိုက္ကုန္တယ္။ စေတာ့ေစ်းကြက္ရဲ႕ ညႊန္းကိန္းေတြ အကုန္နီးပါး ထိုးက်သြားတယ္။ အီးယူနဲ႔ ဂ်ပန္အစိုးရေတြဟာ Federal Reserve လိုပဲ ေစ်းကြက္ထဲမွာ ေငြေၾကးလည္ပတ္မႈ ရပ္မသြားေစဖို႔ ဘီလ်ံေပါင္းမ်ားစြာ ထပ္မံ ထည့္သြင္းၿပီး လည္ပတ္ေအာင္ လုပ္ေပးေနရတယ္။ စကၤာပူ အစိုးရကလည္း လိုအပ္ရင္ အဲဒီလို လုပ္ေပးႏိုင္ေအာင္ အေျခအေနကို အကဲခတ္ေနတယ္။

Lehman နဲ႔ Merrill Lynch တို႔ရဲ႕ ေျခရာကို နင္းဖို႔ တံခါးေခါက္သူက .. AIG ။ အဂၤလန္မန္ခ်က္စတာ ယူႏိုက္တက္ ေဘာလံုးအသင္းကို စပြန္ဆာေပးထားတဲ့ ကမၻာ့အႀကီးဆံုး အာမခံကုမၸဏီႀကီး တစ္ခု ျဖစ္တဲ့ AIG ရဲ႕ ႐ွယ္ယာေတြဟာလည္း အ႐ွိန္ခပ္ျပင္းျပင္းနဲ႔ ၅၀-၆၀% ေက်ာ္ေလာက္ က်သြားတယ္။ Federal Reserve က တစ္ရက္အခိ်န္ေပးၿပီး ေငြ ၈၀ ဘီလ်ံေလာက္ ထုတ္ေခ်းဖို႔ စဥ္းစားတယ္။ တစ္ကမၻာလံုးမွာ AIG ရဲ႕ အာမခံေပၚလစီေတြကို ၀ယ္ထားတဲ့သူေတြ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ ႐ွိတယ္။ ေနာက္ေတာ့ ထုတ္ေခ်းဖို႔ ဆံုးျဖတ္လိုက္ၿပီး AIG ရဲ႕ ႐ွယ္ယာ ၈၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ကို လက္လႊဲရယူလိုက္တယ္။

AIG ရဲ႕ လက္ေအာက္ခံ ကုမၸဏီျဖစ္တဲ့ AIA စကၤာပူ ႐ံုးမွာေတာ့ မေန႔ကတည္းက အေတာ္ေလး လူစည္ကား ေနတယ္။ အာမခံေပၚလစီ ျပန္အပ္ခ်င္သူေတြလည္း ပါတယ္။ အေျခအေနကို တိတိက်က်သိခ်င္သူေတြလည္း ပါတယ္။ စကၤာပူမွာ AIA က ေရာင္းထားတဲ့ အာမခံေပၚလစီ စုစုေပါင္း ၂ သန္းေလာက္ ႐ွိတယ္လို႔ ဖတ္ရတယ္။ အခုေတာ့ AIG ကိုလည္း အေမရိကန္ အစိုးရရဲ႕ Federal Reserve က ၀င္ကယ္လိုက္ျပန္ၿပီ ဆိုေတာ့ စိတ္ပူေနသူေတြ သက္မ ခ်ႏိုင္ေတာ့မယ္ ထင္ပါရဲ႕။

ေနာက္တစ္ခါ ဘယ္သူ႔အလွည့္လဲ ဆိုတာ အားလံုးက ရင္တမမနဲ႔ ေစာင့္ၾကည့္ေနၾကတယ္။ ရင္းႏွီးျမဳပ္ႏွံေရးပါရဂူတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ ဆိုးေရာ့စ္ကေတာ့ အေျခအေနေတြ ဒီထက္ ပိုဆိုးလာႏိုင္တယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ေသခ်ာတာေတာ့ Federal Reserve လည္း ၿပိဳမလို ျဖစ္တဲ့ ကုမၸဏီတိုင္းကို ၀င္ၿပီး တာ၀န္ယူႏိုင္မယ္ မထင္ဘူး။ တခ်ဳိ႕ ကုမၸဏီေတြကို Lehman ေဒ၀ါလီခံ သြားရသလို လက္ပိုက္ၾကည့္ေနရေတာ့မွာပဲ။

ဒီ ေငြေၾကးေစ်းကြက္မွာ ျဖစ္ေနတဲ့ ျပႆနာေတြဟာ အေမရိကန္ သမၼတေလာင္း ေ႐ြးေကာက္ပြဲ အေပၚ လႊမ္းမိုးမႈ ႀကီးႏိုင္လိမ့္မယ္။ အီရတ္အေရး၊ လူထု က်န္းမာေရး ေစာင့္ေ႐ွာက္မႈ၊ ပညာေရးအတြက္ အေျပာင္းအလဲ၊ ၀ါ႐ွင္တန္ရဲ႕ အေျပာင္းအလဲေတြ အေရးႀကီးသလို အခု ျပႆနာေတြကို ဘယ္လို ကိုင္တြယ္ ေျဖ႐ွင္းမလဲဆိုတာ အသစ္တက္လာမယ့္ အေမရိကန္သမၼတအတြက္ စိန္ေခၚမႈ တစ္ရပ္ ျဖစ္လာလိမ့္မယ္။

ဒီ မုန္တိုင္းက အခုမွ အစပဲ ႐ွိေသးတယ္လို႔ ထင္ေနတယ္။ ဟိုးတုန္းက ၾကားဖူးတဲ့ ၁၉၃၀ ၀န္းက်င္က စီးပြားပ်က္ကပ္ ဘာညာ တစ္ပတ္ျပန္လည္လာဦးမလား။ ကမၻာ့စီးပြားေရး အေျခအေနေတြမွာ ဘယ္လို အေျပာင္းအလဲေတြ ျဖစ္ၿပီး အဲဒီ ဂယက္႐ိုက္မႈေတြကို ဘယ္ေလာက္အတိုင္းအတာနဲ႔ ဘယ္ေလာက္ၾကာၾကာ ခံစားရဦးမလဲ မသိပါဘူး။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ရာသီဥတုက ကိုယ့္ဘက္မွာ ႐ွိမေနေတာ့ အစစ အရာရာ နားစြင့္ မ်က္စိဖြင့္ထားဖို႔ လိုမွာေတာ့ အေသအခ်ာပဲ။

ညီညီ(သံလြင္)